به منظور ارزیابی واکنش لاین های اینبرد نوترکیب گندم نان در شرایط کمبود آب، آزمایشی به صورت طرح کرت های خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1388 در ایستگاه کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز اجرا شد. فاکتور اصلی شامل سه سطح آبیاری (80، 120 و 160 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس A) و فاکتور فرعی شامل هشت لاین اینبرد نوترکیب به همراه دو والد (روشن و سوپرهد) بودند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها، نشان از وجود اختلاف معنی دار بین سطوح مختلف آبیاری و نیز لاین های مورد مطالعه از نظر عملکرد دانه داشت. در حالی که بین دو عامل مورد ارزیابی اثر متقابلی مشاهده نگردید. در ارزیابی لاین ها بر اساس معیارهای مقاومت به خشکی، از نظر شاخص های SSI و TOL در تنش کم آبی با120 میلی متر تبخیر، لاین های 1، 7، 41 و رقم روشن و در تنش کم آبی با 160 میلی متر تبخیر، لاین های 7 و 19 لاین های متحمل بودند. در حالی که در هر دو شرایط تنش از نظر شاخص های STI، MP و GMP لاین های 37، 38 و رقم روشن به عنوان لاین های متحمل به کم آبی شناسایی شدند. گروه بندی لاین ها با استفاده از تجزیه خوشه ای بر اساس عملکرد دانه و نیز معیارهای مقاومت به خشکی، لاین های 1، 30، 32، 37، 38، 41 و رقم روشن را در سطح آبیاری با 120 میلی متر تبخیر و لاین های 30، 37، 38 و رقم روشن را در سطح آبیاری با 160 میلی متر تبخیر از نظر تحمل به خشکی، در کلاس برتر قرار داد.

اهداف: بررسی پایداری و سازگاری یک ژنوتیپ در شرایط محیطی مختلف به منظور معرفی آن برای کاشت در شرایط محیطی خاص و شناخته شده در برنامه های به نژادی از نیازهای اساسی بوده و برای رسیدن به یک تولید پایدار جهت رسیدن به خودکفایی پایدار در تولید محصولات استراتژیک به ویژه گندم ضروری می باشد. مواد و روش ها: در پژوهش حاضر به منظور بررسی پایداری و تشخیص ژنوتیپ های پرمحصول و سازگار، عملکرد دانه 32 لاین اینبرد نوترکیب حاصل از تلاقی دو رقم روشن و سوپرهد در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در شش منطقه (تبریز، اهر، اردبیل، مغان، شبستر و ارومیه) به مدت دو سال زراعی مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه پایداری با استفاده از روش های ضریب تغییرات محیطی، روش های رگرسیونی ابرهات - راسل، پرکینز - جینکز و فینلی - ویلکینسون، واریانس پایداری شوکلا، اکووالانس ریک، روش های غیرپارامتری میانگین و انحراف معیار رتبه و روش نسبت شاخص عملکرد انجام شد. یافته ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین مکان ها از نظر عملکرد اختلاف معنی داری وجود داشت. همچنین اختلاف بین ژنوتیپ ها و همچنین اثر متقابل ژنوتیپ × سال، ژنوتیپ × مکان و اثر متقابل ژنوتیپ × سال × مکان معنی دار گردید که نشان دهنده تفاوت بین عملکرد ژنوتیپ ها در محیط های مختلف بود که نشان از ضرورت تجزیه پایداری داشت.نتیجه گیری: با توجه به همسویی نسبی نتایج حاصل از روش های مختلف می توان اظهار داشت که در این پژوهش لاین های 10، 12، 31 و رقم روشن به عنوان پایدارترین ژنوتیپ شناخته شدند و لاین 51 به-عنوان ناپایدارترین لاین و مخصوص مناطق نامساعد تشخیص داده شد.

ایران جزو مناطق خشک و نیمه خشک جهان محسوب می گردد و گندم به عنوان یک محصول استراتژیک در اکثر نقاط کشور با مشکل کمبود آب مواجه است. بنابراین، شناسایی ارقام متحمل به تنش خشکی یکی از اهداف اصلی در زراعت می باشد. به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مرحله سنبله دهی، 72 لاین اینبرد نوترکیب گندم بهاره حاصل از تلاقی رقم آمریکایی Yecora Rojo (پرمحصول، پاکوتاه و زودرس) به عنوان والد پدری و لاین ایرانی No.49 (پابلند و دیررس) به عنوان والد مادری، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو تکرار در سال زراعی 1388 در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز به اجرا درآمد. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین لاین ها از نظر کلیه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنی دار وجود دارد. اختلاف بین شرایط عادی و تنش خشکی نیز برای کلیه صفات به جز شاخص برداشت، تعداد دانه در سنبله و تعداد روز تا ظهور سنبله معنی دار شد. اثر متقابل لاین × شرایط برای هیچ کدام از صفات معنی دار نشد. بنابراین، امکان مقایسه لاین ها در متوسط شرایط محیطی فراهم شد. از نظر عملکرد دانه، لاین های 96، 122، 123 و 155 به عنوان برترین لاین ها شناخته شدند. شاخص های MP،GMP  و STI  به عنوان موثرترین شاخص ها جهت شناسایی لاین های برتر و ضعیف شناخته شدند. با توجه به شاخص های مذکور لاین های 96، 122، 123، 138، 149 و 155 به عنوان لاین های برتر شناسایی شدند. بر اساس تجزیه رگرسیون گام به گام عملکرد دانه با سایر صفات، به ترتیب تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در مترمربع و وزن هزاردانه به عنوان متغیرهای تاثیرگذار بر عملکرد دانه وارد مدل نهایی شدند. با حضور این متغیرها ضریب تبیین مدل به 81.9 درصد رسید. نتایح حاصل از تجزیه علیت عملکرد دانه و صفات وابسته، نشان گر اثرات مستقیم مثبت و معنی دار تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در متر مربع و وزن هزار دانه بر عملکرد دانه بود. در تجزیه خوشه ای بر اساس عملکرد دانه و صفات مرتبط با آن، دو گروه ایجاد شد که لاین های برتر از نظر صفات مورد ارزیابی در یک گروه قرار گرفتند.

به منظور ارزیابی واکنش لاین های اینبرد نوترکیب گندم نان در شرایط کم آبی، آزمایشی با هشت لاین اینبرد نوترکیب به همراه دو والد (روشن و سوپرهد) به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار با سه سطح آبیاری (80، 120 و 160 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس (A در سال 1388 در ایستگاه کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز اجرا شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس، بیانگر تفاوت معنی دار بین لاین های مورد مطالعه از نظر کلیه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال 1% بود. بین سطوح مختلف آبیاری تفاوت معنی دار برای عملکرد دانه و وزن هزار دانه مشاهده شد. اثر متقابل تنش × لاین از نظر شاخص برداشت و تعداد پنجه بارور و نابارور در سطح احتمال 5% معنی دار بود. بیشترین عملکرد دانه به رقم روشن تعلق داشت. در تجزیه به عامل ها، سه عامل اول 86.95درصد تغییرات کل را تبیین کردند و فاکتور های اول و دوم تحت عنوان فاکتور های رشد و عملکرد دانه نام گذاری شدند. تجزیه خوشه ای بر اساس کلیه صفات به روش WARD، لاین ها را به دو گروه منتسب کرد و این گروه بندی توسط تجزیه تابع تشخیص تایید گردید.

مطالعه واکنش های فیزیولوژیک لاین های اینبرد نوترکیب گندم به تنش خشکی به شناسایی سازوکارهای موثر در تحمل به خشکی کمک می کند. در این راستا طی یک آزمایش مزرعه ای، اثر تنش خشکی بر غلظت کلروفیل، میزان پرولین برگ پرچم، طول برگ، عرض برگ، مساحت برگ، طول دم گل آذین و ارتفاع بوته با استفاده از 169 لاین نوترکیب، در قالب دو طرح جداگانه به صورت لاتیس ساده با چهار تکرار و با دو رژیم رطوبتی عادی و تنش کم آبی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان (لورک) در سال زراعی 1389- 1390 اجرا شد. اعمال رژیم های آبیاری بر اساس اطلاعات تشت تبخیر (شامل آبیاری بر اساس 70 و 130 میلی متر تبخیر از تشت تبخیر کلاسA ) و رطوبت وزنی خاک در عمق موثر نفوذ ریشه انجام شد. لاین های نوترکیب مورد استفاده از تلاقی دو رقم متحمل و حساس به خشکی حاصل شده اند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده ها نشان داد که لاین های نوترکیب مورد ارزیابی دارای تفاوت معنی داری از نظر همه صفات در شرایط تنش خشکی و بیشتر صفات در شرایط عادی بودند. تنش خشکی موجب کاهش محتوای کلروفیل (a، b، a+b)، عرض برگ، طول برگ، طول دم گل آذین، ارتفاع بوته، سطح برگ پرچم و افزایش محتوای پرولین گردید. اگرچه تنش خشکی موجب افزایش محتوای پرولین برگ و کاهش طول دم گل آذین و سطح برگ پرچم در هر دو گروه لاین های حساس و متحمل گردید، اما این تغییرات بطور معنی داری در لاین های متحمل کمتر از لاین های حساس بود. از اینرو شاید بتوان از صفات فیزیولوژیک محتوای اسیدآمینه پرولین، طول دم گل آذین و سطح برگ پرچم در شرایط تنش نسبت به شرایط مطلوب آبی، بعنوان ابزاری برای انتخاب لاین های متحمل به خشکی گندم نان استفاده کرد.

به منظور مطالعه اثر تنش خشکی بر خصوصیات مرتبط با کیفیت دانه گندم، آزمایشی با 169 لاین اینبرد نوترکیب گندم، در دو شرایط تنش آبی و بدون تنش در قالب دو طرح لاتیس جداگانه (تنش خشکی و شاهد) هر کدام با دو تکرار در سال زراعی 1390- 1389 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. عملکرد دانه، عملکرد پروتئین دانه، محتوای پروتئین دانه، حجم رسوب زلنی، سختی دانه، میزان جذب آب، میزان رطوبت دانه و ماده خشک دانه از جمله صفات اندازه گیری شده بودند. نتایج تجزیه واریانس صفات حاکی از وجود تفاوت معنی دار بین لاین های مورد بررسی برای کلیه صفات بود. ضمن این که مقایسه میانگین لاین ها در دو شرایط محیطی نشان داد که خصوصیات کیفی گندم نان تحت شرایط تنش خشکی به دلیل افزایش میزان عملکرد پروتئین دانه بهبود یافته است. عملکرد پروتئین دانه در هر دو رژیم رطوبتی همبستگی منفی و معنی داری با رطوبت دانه داشت. از طرف دیگر سختی دانه همبستگی مثبت و معنی داری با ماده خشک، رسوب زلنی و میزان جذب آب در هر دو شرایط رطوبتی نشان داد. نتایج این آزمایش نشان دادکه شناسایی لاین های با خصوصیات کیفی مطلوب درشرایط بهینه و تنش امکان پذیر بوده و می توان از لاین های با کیفیت نانوایی مطلوب در برنامه های به نژادی در جهت بهبود کیفیت نانوائی استفاده نمود. اگرچه برخی ژنوتیپ های حساس به خشکی در طی دوره های خشکی کیفیت نانوایی مطلوبی داشته اند، اما از عملکرد دانه پایینی برخوردار بوده اند.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.